Công nghệ thông tin là một trong những ngành phát triển mạnh mẽ nhất tại Việt Nam (Ảnh: Đại học Yersin Đà Lạt).
Tốc độ thay đổi công nghệ
Khi đại dịch Covid-19 toàn cầu xảy ra thì các nhà khoa học đã nghiên cứu và phát triển vắc-xin nhanh chóng, thể hiện một cách hiệu quả, việc phát triển thành công vắc-xin Covid-19 được xây dựng dựa trên nhiều thập kỷ đầu tư cơ bản vào khoa học sức khỏe. Các CN thường được tích hợp theo những cách mới và giàu trí tưởng tượng, có thể nhanh chóng được áp dụng để giải quyết các nhu cầu khủng hoảng. Tương tự như vậy, những thách thức trong nhiều thập kỷ, chẳng hạn như biến đổi khí hậu, có thể được giải quyết bằng cách tập hợp các bộ giải pháp CN.
CN là một công cụ của sức mạnh quốc gia mà Hoa Kỳ đã dẫn đầu từ lâu thông qua các khoản đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo. Những thập kỷ tới sẽ chứng kiến sự cạnh tranh toàn cầu ngày càng tăng đối với các yếu tố cốt lõi của ưu thế CN, chẳng hạn như nhân tài, tri thức và thị trường, có khả năng dẫn đến sự lãnh đạo CN toàn cầu hoặc bá chủ CN mới vào những năm 2030. Chuỗi cung ứng quốc tế phức tạp, sự phổ biến toàn cầu của đổi mới sáng tạo và đầu tư của các đối thủ ở vị trí địa lý khác nhau có thể cản trở hơn nữa việc các quốc gia đơn phương sử dụng CN để đạt được mục tiêu của họ. Các điều kiện đã chín muồi cho cả hợp tác quốc tế lớn hơn cũng như các kiểu cạnh tranh và xung đột nhiều mặt mới có thể định hình kỷ nguyên sắp tới.
Tốc độ thay đổi CN có thể làm gia tăng căng thẳng xã hội giữa những người có khả năng tiếp cận, khả năng và ý chí thích ứng với những người không thể hoặc không muốn thay đổi. Với sự phổ biến và áp dụng nhanh chóng của CN, một số cá nhân, cộng đồng và quốc gia có thể đạt được những tiến bộ nhanh chóng trong khi những người khác có thể bị bỏ lại phía sau với rất ít hy vọng bắt kịp, làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng trong và giữa các quốc gia. Việc áp dụng CN cũng có thể vượt quá quy định về đạo đức, tạo ra sự lo lắng xã hội và chia rẽ chính trị lâu dài.
Đột phá và lợi thế về công nghệ
Quan hệ đối tác công - tư trong đầu tư, nghiên cứu và phát triển đóng vai trò quan trọng để đạt được nhiều đột phá và lợi thế về CN, nhưng lợi ích cốt lõi của doanh nghiệp và quốc gia không tự nhiên phù hợp với nhau. Các công ty CN lớn ngày càng có nguồn lực, phạm vi tiếp cận và tầm ảnh hưởng vượt xa các đối thủ, thậm chí vượt qua một số bang, quốc gia. Lợi ích quốc gia trong việc duy trì kiểm soát và lợi thế CN cũng như bảo vệ an ninh quốc gia có thể mâu thuẫn với lợi ích doanh nghiệp trong việc mở rộng thị phần toàn cầu và tăng lợi nhuận.
Tốc độ thay đổi CN, đặc biệt là sự phát triển trong sản xuất tiên tiến, AI và CN sinh học, có thể đẩy nhanh sự thay đổi đối với chuỗi cung ứng và sản xuất toàn cầu, loại bỏ một số phương thức sản xuất và việc làm, đồng thời đưa chuỗi cung ứng đến gần hơn với thị trường. Việc thay đổi chuỗi cung ứng có thể ảnh hưởng không tương xứng đến các nền kinh tế kém tiên tiến hơn, trong khi nhiều công việc mới sẽ yêu cầu người lao động có kỹ năng phải được cải thiện hoặc trang bị lại.
Tương lai bão hòa về CN và siêu kết nối sẽ cung cấp cho các nhà lãnh đạo và chính phủ các công cụ mới để giám sát người dân của họ, cho phép cung cấp dịch vụ và bảo mật tốt hơn nhưng cũng cung cấp các phương tiện kiểm soát tốt hơn. Triển vọng của một thế giới siêu kết nối sẽ kích thích các cuộc tranh luận và chia rẽ trong và giữa các quốc gia về lợi ích và rủi ro của các mạng kết nối mở. Khi các mạng toàn cầu ngày càng trở nên kết nối với nhau, việc duy trì một hệ thống khép kín hoặc tách biệt có thể khó khăn hơn và những nỗ lực ngăn chặn Internet rộng lớn hơn có thể cắt đứt hoàn toàn các hệ thống khép kín ra khỏi nền kinh tế toàn cầu.
Tiến bộ CN có thể làm tăng số lượng các mối đe dọa hủy hoại cuộc sống trên quy mô toàn cầu, thách thức khả năng hiểu biết của con người về phạm vi và quy mô tiềm năng của các mối đe dọa này. CN đóng một vai trò trong cả việc tạo ra những rủi ro hiện hữu này và giảm thiểu chúng. Rủi ro do con người gây ra bao gồm lạm dụng AI, tạo ra đại dịch, vũ khí CN Nano hoặc chiến tranh hạt nhân. Những sự kiện có xác suất thấp, tác động cao như vậy rất khó dự báo và tốn kém để ứng phó, nhưng việc xác định trước các rủi ro tiềm ẩn và phát triển các chiến lược giảm thiểu có thể mang lại khả năng phục hồi nhất định.
Nguyễn Thanh Tùng
Trung tâm Khoa học và Công nghệ