Quyền bầu cử - một phương thức thực thi dân chủ

Dân chủ là giá trị chung của nhân loại. Giá trị đó được tạo lập từ sự phấn đấu và đấu tranh gian khổ của các quốc gia, dân tộc qua các thời kỳ. Ở Việt Nam, thành tựu của sự nghiệp đổi mới luôn gắn với giá trị dân chủ. Dân chủ là “gam màu sáng” trong “bức tranh xã hội” Việt Nam. Dân chủ được thể hiện ở nhiều khía cạnh. Hoạt động bầu cử là một khía cạnh thực thi dân chủ.

Quyền bầu cử là quyền cơ bản của công dân trên lĩnh vực chính trị được quy định trong Hiến pháp - đạo luật có hiệu lực pháp lý cao nhất trong hệ thống pháp luật của Nhà nước ta. 

Hiến pháp năm 1946 - bản Hiến pháp đầu tiên của Nhà nước ta đã ghi nhận quyền này tại Điều thứ 18 như sau: “Tất cả công dân Việt Nam, từ 18 tuổi, không phân biệt gái trai, đều có quyền bầu cử, trừ những người mất trí và những người mất công quyền”. Nguyên tắc bầu cử cũng được xác lập: “Chế độ bầu cử là phổ thông đầu phiếu. Bỏ phiếu phải tự do, trực tiếp và kín”.

Trong bản Hiến pháp năm 1959, tại Điều 23 quy định: “Công dân nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, không phân biệt dân tộc, nòi giống, nam nữ, thành phần xã hội, tôn giáo, tín ngưỡng, tình trạng tài sản, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, từ 18 tuổi trở lên đều có quyền bầu cử, trừ những người mất trí và những người bị Tòa án hoặc pháp luật tước quyền bầu cử” và “việc tuyển cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp đều tiến hành theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín” (Điều 5).

Hiến pháp năm 1980 tiếp tục khẳng định tại Điều 57 về quyền bầu cử như sau: “Công dân không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, từ 18 tuổi trở lên đều có quyền bầu cử, trừ những người mất trí và những người bị pháp luật hoặc Tòa án nhân dân tước các quyền đó”. Nguyên tắc bầu cử giữ nguyên như Hiến pháp năm 1959.

Hiến pháp năm 1992, tại Điều 54: “Công dân, không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, đủ 18 tuổi trở lên đều có quyền bầu cử Quốc hội, HĐND theo quy định của pháp luật”. Nguyên tắc bầu cử phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín tiếp tục được duy trì.

Hiến pháp năm 2013, tại Điều 27 quy định: “Công dân đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử Quốc hội, HĐND”. Nguyên tắc bầu cử vẫn được xác định là phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín.

Trong lịch sử bầu cử trên thế giới, từng có những quốc gia áp dụng những cách thức bầu cử phản dân chủ như: bầu cử theo thuế ngạch (đóng đủ thuế mới được bầu cử), bầu cử theo giới tính (nam giới được bầu cử, nữ giới không được bầu cử), bầu cử theo học vấn (những người có trình độ học vấn theo quy định mới được bầu cử)... Đây là cách thức mà giới cầm quyền muốn đẩy xa những giai tầng thấp kém, bị kỳ thị trong xã hội khỏi đời sống chính trị - xã hội.

Các bản Hiến pháp ở nước ta, từ bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946 cho đến nay, đều nhất quán nguyên tắc bầu cử là phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín. Đây là “chìa khóa” trao tay cho cử tri để cử tri thụ hưởng đích thực quyền bầu cử - một phương thức thực thi dân chủ  thực sự.