Đồng khởi ngày 17 tháng 1 hay ngày 17 tháng Giêng

Di tích Quốc gia đặc biệt Đồng Khởi ở xã Định Thủy (Mỏ Cày Nam). Ảnh: Thanh Đồng

Đồng khởi đã làm thay đổi cục diện chiến tranh, đưa cách mạng miền Nam từ thế giữ gìn lực lượng chuyển sang thế tiến công ngày càng mạnh mẽ, rộng khắp, liên tục, đẩy bộ máy của ngụy quyền vào tình trạng khủng hoảng triền miên không lối thoát, làm thất bại hết chiến lược chiến tranh này đến chiến lược chiến tranh khác của đế quốc Mỹ, đến thất bại hoàn toàn và kết thúc bằng Chiến dịch Hồ Chí Minh, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước vào ngày 30-4-1975.

Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bến Tre (1930 - 2025) đã ghi rõ: Cuộc Đồng khởi ở Bến Tre nổ ra vào thời điểm sáng ngày 17-1-1960. Cũng từ sự kiện lịch sử này, Bến Tre đã lấy ngày 17-1 làm Ngày truyền thống cách mạng của tỉnh và hàng năm đều long trọng tổ chức lễ kỷ niệm.

Nhằm đảm bảo tính khoa học, khách quan, trung thực, nhất quán và chính xác của lịch sử, như sự thật nó đã diễn ra, cả về không gian, thời gian, nhân vật, sự kiện, nên không thể nói thời điểm nổ ra sự kiện lịch sử trọng đại: cuộc Đồng khởi ở Bến Tre, khi thì ngày 17-1, khi thì ngày 17 tháng Giêng như một số bài viết đã đăng trên báo, cũng như phát biểu của một số cán bộ, thậm chí có nơi đã đặt tên cho công trình, về thời điểm nổ ra Đồng khởi, đã nhầm lẫn ngày 17-1-1960 với ngày 17 tháng Giêng năm 1960. Cụ thể như một cây cầu trên tuyến đường từ thị trấn Mỏ Cày xuống xã Định Thủy, cầu bắt đầu từ quốc lộ 57, cách ngã ba Thom khoảng 250m, điểm cuối tuyến giáp đường huyện 22 tại Km1+246,8. Cầu được đặt tên là “17 tháng Giêng”, được thông xe vào dịp 30-4-2018.

Qua đó thấy cần thiết nên khẳng định lại cho đúng với sự thật của lịch sử. Tháng Giêng và tháng 1 khác nhau thế nào? Ngày 17-1 và ngày 17 tháng Giêng có phải là một ngày hay không?

Ngày 17-1-1960, nhằm ngày 19 tháng 12 (tháng Chạp), năm 1959 âm lịch, là ngày Bến Tre nổ ra cuộc Đồng khởi, cách nay đã 65 năm (17-1-1960 - 17-1-2025). Cũng nên nhắc lại chi tiết: vì ngày 19 tháng Chạp là trúng vào thời điểm bà con bắt đầu đi tảo mộ, chuẩn bị đón Tết, cho nên tổ hành động của lực lượng nổi dậy tại chợ xã Định Thủy (Ba Bi, Chín Định, Chín Chim...) để qua mặt tên Đội Tý đã hoài nghi, hạch hỏi, mọi người nhanh trí nói tránh là đi tảo mộ về.

Ngày 17 tháng Giêng (tháng 1 âm lịch) năm 1960 là nhằm ngày 13-2-1960 dương lịch, không phải ngày Bến Tre nổ ra cuộc Đồng khởi, mà sau ngày Đồng khởi nổ ra 27 ngày.

Khách tham quan, tìm hiểu tại Di tích Quốc gia đặc biệt Đồng Khởi Bến Tre. Ảnh: Thanh Đồng

Vì sao tháng 1 âm lịch gọi là tháng “Giêng”? 

Có thể tóm tắt như sau: Theo Từ điển Taberd (cuốn từ điển cổ, quý hiếm ghi lại chữ Nôm, tiếng Việt, được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1838. Lần tái bản gần đây nhất là năm 2004, do Trung tâm Nghiên cứu Quốc học và Nhà xuất bản Văn học hợp tác xuất bản). Theo quyển từ điển này, chữ “Giêng” được bắt nguồn từ chữ “Chính” trong tiếng Hán. Người Trung Quốc thường gọi tháng 1 âm lịch là Chính Nguyệt (正月). Chữ “Chính” (正) theo tiếng Hán có nghĩa là đầu tiên, là thứ nhất, chữ “Chính” khi chuyển sang chữ Nôm lại có vần “iêng” nên từ xưa ông bà ta gọi tháng 1 âm lịch là tháng Giêng. Còn từ “Nguyệt” (月) có nghĩa là “Tháng”. Cho nên, cách gọi tháng Giêng được bắt nguồn từ đó. Do vậy, tháng Giêng không phải là một cách gọi khác của tháng 1 nói chung mà chỉ là của riêng tháng 1 âm lịch.

Chính vì thế, theo quan điểm khách quan, khoa học, trung thực, chính xác, nhất quán, đúng với sự thật của lịch sử, thời điểm nổ ra cuộc Đồng khởi ở Bến Tre là ngày 17-1-1960.

Đón chào xuân mới - Xuân Ất Tỵ 2025 cũng là dịp kỷ niệm 65 năm Ngày Bến Tre Đồng khởi (17-1-1960 - 17-1-2025), là năm đầu tiên thực hiện Quyết định của Thủ tướng Chính phủ công nhận Ngày truyền thống tỉnh Bến Tre hàng năm là 17-1. Đây cũng là dịp cần khẳng định nhất quán thời điểm nổ ra cuộc Đồng khởi là ngày 17-1-1960, không thể nhầm lẫn với ngày 17 tháng Giêng (tháng 1 âm lịch) năm 1960 được

Vũ Hồng Thanh